İDARİ İŞLEMLERİN ÖZELLİKLERİ

İDARİ İŞLEM NEDİR?

Demokratik rejimlerin üçlü sacayağını yasama, yürütme ve yargı organları oluşturmaktadır. Yürütme organına ait işlemleri idare yapmaktadır. İdare tarafından alınan kararların uygulanma aracı idari işlemlerdir.

İdari işlemler, yetkili kişiler tarafından kamu gücü kullanılarak yürütme organının sorumluluk alanına giren konularda kararların alınmasını, uygulanmasını ve hukuki sonuçlar doğurmasını sağlayan irade açıklamalarıdır.

İDARİ İŞLEM YAPMA YETKİSİ KİMDEDİR?

İdari işlemi yapmaya yetkili olan idari makamlardır. Ancak bu durum tüm idari makamların idari işlemlerin hepsini yapmaya yetkili olduğu anlamına gelmemektedir. Zira tek yanlı idari işlemlerden olan genel düzenleyici işlemleri yalnızca Anayasa ve kanunlarda yetkili kılınan idari organlar gerçekleştirebilecektir.

Genel olarak idari işlem yapmaya yetkili idari makamlara; Cumhurbaşkanlığı, Belediyeler, Valilikler, Kaymakamlıklar, Gelir İdaresi Başkanlığı, Sosyal Güvenlik Kurumu, Sermaye Piyasası Kurumu örnek gösterilebilir.

İDARİ İŞLEM TÜRLERİ

İdari işlemler; tek taraflı ve iki taraflı idari işlemler olarak ikiye ayrılmaktadır. Tek taraflı idari işlemler, idarenin kamu gücünü kullanarak karşı tarafta yer alan kişi veya kişilerin iradesine bağlı olmadan düzenlemiş olduğu işlemlerdir. Tek taraflı idari işlemlerin sonuç doğurması için idarenin yapılan işleme ait iradesini açıklaması yeterlidir. Tek taraflı idari işlemler, birel işlem veya genel düzenleyici işlem olabilmektedir. Birel idari işlemler tüm idari makamlar tarafından yapılırken, düzenleyici işlemleri ancak Anayasa ve kanun tarafından yetkili kılınmış idari organlar yapabilir. Tek taraflı işlemlere örnek olarak; yönetmelik, kararname, tüzük, özelge, sirküler gösterilebilir.

İki yanlı idari işlemler, idarenin hukuki işleme ait olan iradesinin ilgili tarafından veya ilgilinin iradesinin idare tarafından kabul edilip ortak bir çerçevede alınan kararlardır. İki yanlı idari işlemler idari sözleşmelerdir. İdarenin tek taraflı iradesini açıklaması iki yanlı işlemin (idari sözleşmelerin) hüküm doğurmasını sağlamaz.

İDARİ İŞLEMLERİN ÖZELLİKLERİ

İdari işlemler kamu gücünün kullanılmasından ötürü pek çok niteliği barındırmaktadır. İdari işlemlerin özelliklerinden bahsedilecek olursa;

• İdari Makamlar Tarafında Yapılır. Makalemizin önceki bölümlerinde de bahsetmiş olduğumuz gibi idari işlemeler ancak yetkili idari makamlar tarafından yapılabilmektedir.  

• Yazılıdır. İdari işlemlerin hukuka uygun olabilmesi için yazılı şekil şartına göre düzenlenmiş olması gerekmektedir. Anılan idari işlem, ilgili hakkında bir karar alınmışsa ilgilinin karara karşı başvuru yollarının da işlemde yazılı olarak belirtilmiş olması gerekmektedir.

• Kamu Gücüne Dayalıdır. İdare tarafından yapılan her tasarruf idari işlem anlamına gelmemektedir. İdarenin kamu gücünün vermiş olduğu yetki ile yapmış olduğu tasarruflar idari işlemdir.

• Hukuka Uygunluk Karinesinden Yararlanır. İdare tarafından kamu gücü kullanılarak yapılan hukuki işlemler iradenin açıklanması ile birlikte geçerlidir. İdarenin yapmış olduğu işlemler ancak dava yoluyla iptal edilebilir aksi takdirde geçerliliğini korumaya devam eder.

• İcrai Niteliktedir. Yürütme organı tarafından yapılan idari işlemler açıklandığı anda hüküm doğurur. İdari işlemler, sonuç doğurması için ayrıca bir eylemde bulunulmadan üçüncü kişiler hakkında yükümlülükler getirir.

• İleriye Yönelik Sonuçlar Doğurur. Bu özellik idari işlemlerin geçmişe yürüyememesine ilişkindir. Yapılan idari işlemlerin ileriye yönelik sonuç doğurması, kişilerin kazanılmış haklarına zarar verilmemesi adına getirilen bir kuraldır. Ancak idari işlemlerin geçmişse yürümemesinin birtakım istisnaları bulunmaktadır.

İDARİ İŞLEMLERİN UNSURLARI

İdari işlemler altı farklı unsurdan oluşur. Bunlar yetki, şekil, usul, sebep, konu, amaçtır.

İdari işlemlerin unsurları ele alınacak olursa;

• Yetki Unsuru: İdari işlemlerin yetki unsuru anılan işlemin, yetkili makam tarafından yapılıp yapılmadığının gösteren unsurdur. Yetki unsuru, kişi, konu, yer ve zaman yönleriyle ele alınır. Örneğin idari işlemin, Anayasa’da veya kanunda belirtilen makamlar tarafından yapılması zorunlu iken yetkisiz makamlar tarafından işlemin yapılması işlemin yetki bakımından hukuka aykırılığına neden olur. Bu durum idari işlemin fonksiyon veya yetki gaspının birer örneğidir. Danıştay kararlarına göre yetki unsurunun hukuka aykırı olduğu işlemler yok hükmündedir.

• Şekil Unsuru: İdari işlemler kural olarak yazılı şekle tabidir. Ancak istisnai hallerde sözlü şekil kullanılarak idari işlemler yapılabilmektedir. Bu bağlamda; idari işlemlerin şekil unsuru bir idari işlemin nasıl bir biçimde açıklanması gerektiğini düzenleyen şartıdır.

• Usul Unsuru: Bazı idari işlemler tek bir irade açıklamasıyla gerçekleşirken diğer bazı idari işlemlerin hukuka uygun bir biçimde sübuta ermesi için izlenilmesi gereken usuller vardır. İdari işlemler ancak uyulması gereken usullere uygun hareket edilmesi halinde geçerli olacaktır.

• Sebep Unsuru: İdarenin, bir idari işlemi yapmaya iten hukuki neden veya durumlar idari işlemin sebep unsurunu oluşturmaktadır. Zira hukuka uygun sebebe dayanmayan bir idari işlem iptal davasına konu olacaktır.

• Konu Unsuru: İdare hukukunda irade serbestliği ilkesi geçerli değildir. Dolayısıyla idare yapmış olduğu işlemlerde belli konularla sınırlı bir şekilde hareket etmek zorundadır. Ancak mevzuatımızda yapılan bazı düzenlemeler ile idareye takdir yetkisi verildiği görülmektedir.

• Amaç Unsuru: İdari işlemlerin amaç unsurunu kamu yararı oluşturmaktadır. İdarenin kamu yararı maksadı dışında hareket etmesi sonucunda yapmış olduğu idari işlemler hukuka aykırıdır.

Bir idari işlemin anılan unsurlardan birinde eksiklik veya hukuka aykırılık bulunması halinde idari işlem geçersiz olacaktır. İdari işlemin geçersizliği kendiliğinden olmadığından İdare mahkemelerinde işlemin iptali davası açılması gerekmektedir. Açılan iptal davalarında, idari işlemler tüm unsurlarıyla birlikte ele alınıp hukuka uygunluğu denetlenecektir.

DANIŞTAY GENEL KURULU 2007/265 E. 2007/1819 K. 04.10.2007 TARİHLİ KARAR

“…İdare hukukunda, kurucu öğelerinde derhal fark edilebilir nitelikte ağır ve açık sakatlıkları bulunan işlemler, ‘yok hükmünde’ olan işlemler olarak tanımlanmaktadır Bilindiği gibi bir işlemin geçerli olabilmesi için asli ve tamamlayıcı öğeleri taşıması gerekir. Bu öğelerden birisinin bulunmaması işlemi sakat duruma getirir. Bir işlemin tamamlayıcı öğelerindeki eksiklikler de bu işlemi değişik derecelerde sakatlar. Tamamlayıcı öğelerdeki eksiklikler nedeniyle sakat olan idari işlemler usulüne uygun biçimde idarece geri alınıncaya veya aleyhine açılan bir dava sonucu iptal edilinceye kadar hukuk âleminde yürürlüğünü sürdürür. Ancak bir idari işlemin asli öğelerinde eksiklik varsa, bu durum işlemin ‘yok’ sayılmasına neden olur.

...

Bu gibi durumlarda, işlemin varlık koşulları oluşmamış olduğundan bizzat işlemin yokluğu sonucu doğmakta, işlem hiç doğmamış, var olmamış sayılmakta, bu tür işlemlere karşı açılacak davalarda yargı yeri işlemin yok hükmünde olduğunun tespitine karar vermektedir…”

Detaylı bilgi almak ve danışmanlık hizmetleri için iletişim bölümündeki bilgilerden Kocaeli avukatlık büromuz Av. Revşan Çiftçi Hukuk Bürosu’na ulaşabilirsiniz.